Banka hesabı açtırırken, ev eşyası satın alırken, araç kiralarken veya yeni bir işe başlarken yani yaşantımızın pek çok noktasında çoğunlukla daha önceden hazırlanmış ve sözleşmeyi düzenleyen lehine hükümler içeren sözleşmeler ile karşılaşırız. İşte bu durumda, sözleşmenin karşı tarafında, zayıf konumda olan kişi lehine bir takım koruyucu imkânlar getirilmiş ve genel işlem koşullarının geçersizliği düzenlemiştir.
1. Genel işlem koşulları nedir?
2. Sözleşmeyi imzalayanın tüm koşulları kabul ettiğine dair düzenleme geçerli midir?
3. Genel işlem koşulları geçersiz midir? Hangi hallerde geçerli kabul edilir?
4. Genel işlem koşulları, düzenleyen lehine mi yorumlanır?
5. Genel işlem koşullarının geçersizliği nasıl ileri sürülebilir?
6. Genel işlem koşu sebebiyle tazminat davası açılabilir mi?
7. Uygulamada sıkça görülen genel işlem koşulu örnekleri
1. GENEL İŞLEM KOŞULLARI NEDİR?
Hukukumuzda, sözleşmenin kurulabilmesinin şartlarından biri, sözleşme taraflarının, tüm asli unsurlar üzerinde karşılıklı olarak mutabakata varması, yani iradelerinin birbiriyle uyumlu olması ve sözleşmenin de bu mutabakata uygun olarak düzenlenmesidir. Asli unsurların dışında kalan, yani sözleşme için kurucu öneme sahip sayılmayan ikincil noktalarda ise, tarafların mutabakata varmış olmaları aranmamaktadır. Tam da bu konularda, yani sözleşmenin ikincil unsurlarında, sözleşme taraflarından biri, kendi çıkarları doğrultusundan standart bir sözleşme hazırlayarak, sonraki süreçte anlaşma yapacağı herkese bu standart sözleşmeyi sunarak, esasen sözleşmenin tarafsızlığını kendi lehine ve karşı taraf aleyhine bozabilmektedir. Sözleşmede, hazırlayana avantaj sağlayan ve esasen sözleşme tarihinden daha önceki bir tarihte ve genel geçer sayılabilecek çok sayıda sözleşmede kullanılmak üzere hazırlanan bu sözleşme maddelerine “Genel işlem koşulları” denmektedir.
6098 sayılı Türk Borçlar Kanununun 20.maddesinde düzenlenen genel işlem koşulları tanımından da anlaşılacağı üzere, sözleşmedeki bir düzenlemenin genel işlem koşulu olup olmadığının tespitinde, bu düzenlemelerin sözleşmenin ana metninde mi ekinde mi yer aldığı ya da yazı tipi gibi şekilsel özelliklerinin hiçbir önemi yoktur. Başka bir deyişle, aynı amaçla ancak farklı metinlerde düzenlenen sözleşmelerdeki hükümler de genel işlem koşulu olarak kabul edilebilmektedir.
